Jakop Ahlbom – holenderski performer, choreograf i reżyser szwedzkiego pochodzenia – w następujący sposób opowiadał o swojej młodzieńczej (a następnie wieloletniej) fascynacji gatunkiem horroru: „Pochłaniałem każdy film, który mogłem znaleźć. Fascynowały mnie absurdalne fantazje, efekty specjalne, ekstremalne historie, poczucie nieodgadnionego mroku oraz to, jakie pobudzenie i adrenalinę we mnie wywołują. Intrygował mnie także czarny humor zawarty w tych filmach, kombinacja efektów slapstickowych i surrealizmu. To wszystko urzekało mnie, a zarazem przerażało”. Spektakl prezentowany w ramach 4. Międzynarodowego Festiwalu Teatru Formy Materia Prima cechowało zderzenie grozy i humoru, powagi i absurdu, realizmu i oniryzmu – okazał się on jedną z najmocniejszych propozycji całego przeglądu.

Historia opowiadana przez Ahlboma jest prosta i schematyczna; opiera się na sztandarowych motywach przewijających się przez całą historię kina grozy. Młoda dziewczyna powraca, wraz z dwojgiem przyjaciół, do rodzinnego domu położonego na odludziu. Krok po kroku odkrywa tajemnicę związaną z losami swojej rodziny, przybierającą coraz bardziej przerażający wymiar. Moment kulminacyjny całej historii następuje w momencie odwiedzenia domostwa – już po latach – przez główną bohaterkę i jej narzeczonego. Ramowy, zgrany układ wydarzeń stanowi dla holenderskiego reżysera jedynie punkt wyjścia do stworzenia intertekstualnego kolażu scenicznego, wykorzystującego wizualne i muzyczne motywy wywodzące się z klasyki gatunku: Egzorcysty, Lśnienia, Obcego czy Widma – by wymienić tylko najlepiej rozpoznawalne elementy tej scenicznej układanki. Największą rozrywkę w odbiorze Horroru przynosi widzowi nie tyle śledzenie samej akcji, ile wychwytywanie rządzących nią schematów oraz odgadywanie źródeł inspiracji towarzyszących twórcom.

Główną zaletą spektaklu okazują się czarny humor i ironia, widoczne w stosunku reżysera do zgranych filmowych motywów. Autor w świadomy sposób toczy grę z widzem, posługując się parodią i pastiszem; wyolbrzymieniem i przerysowaniem charakterystycznych dla gatunku konwencji oraz najbardziej wyrazistych elementów poetyki kina grozy. Pełzająca po scenie odrąbana ręka rodem z Rodziny Addamsów, wychodząca z ekranu telewizora postać Sadako z Kręgu czy lewitująca siekiera Jacka z Lśnienia początkowo budzą wśród widowni śmiech, by po chwili stać się elementem wywołującym przerażenie. Przeważającą zasługę mają w tym bardzo dobre umiejętności aktorskie wykonawców, umiejętnie balansujących pomiędzy powagą, przerysowaniem a mruganiem okiem do widzów. Ponadgodzinny spektakl cechuje przy tym nieustannie narastające napięcie i dynamika, oparte na ciągłej żonglerce zmiennością wątków i co chwilę budzące zaskoczenie.

Niewątpliwą zaletę widowiska stanowi również dopracowana pod każdym względem scenografia. Opuszczony dom przypomina nieco makabryczny domek dla lalek; światło w każdym z pomieszczeń zapala się wraz z przenoszeniem się do nich akcji spektaklu, w rytm dźwięków pozytywki. Jej odgłosy stanowią dopełnienie towarzyszącej widowisku oprawy muzycznej, której motyw przewodni – kołysanka z Dziecka Rosemary – przekształca się z narastającą intensywnością w oparte na dysonansach niepokojące sekwencje instrumentów smyczkowych. Doskonałe efekty specjalne (w tym strumienie krwi rodem z filmów gore czy lewitacja postaci i przedmiotów) powodują, że granica pomiędzy poetyką filmową i teatralną okazuje się tu właściwie niedostrzegalna.

Ahlbom zdaje się składać przewrotny, nacechowany postmodernistyczną samoświadomością hołd poetyki horroru. W pozbawionym słów spektaklu stawia zarazem pytania o istotę mocy oddziaływania tego gatunku filmowego oraz źródła doświadczania strachu przez widza, w pełni angażując odbiorcę – od początku aż po zakończenie.

Aleksandra Naróg, Teatralia Kraków


Internetowy Magazyn „Teatralia”, numer 194/2017

4. Międzynarodowy Festiwal Teatru Formy Materia Prima

Jakop Ahlbom

Horror

koncepcja i reżyseria: Jakop Ahlbom

występują: Luc van Esch, Yannick Greweldinger, Judith Hazeleger, Silke Hundertmark, Sofieke de Kater, Gwen Langenberg, Maurits van den Berg, Reinier Schimmel

dramaturg: Judith Wendel

scenografia: Douwe Hibma, Jakop Ahlbom, Remco Gianotten (asystent)

muzyka: Wim Conradi i Bauke Moerman

projekt kostiumów: Esmee Thomassen

rekwizyty i make-up: Rob Hillenbrink

uczesanie i make-up: Nienke Algra

reżyseria światła: Yuri Schreuders

technika: Tom Vollebregt, Yuri Schreuders, Allard Vonk, Michel van der Weijden, Remco Gianotten, Alfred van der Meulen

premiera: 3 grudnia 2014

fot.: materiały organizatorów festiwalu

Aleksandra Naróg – ur. 1991 w Gliwicach, doktorantka na Wydziale Polonistyki UJ, gdzie przygotowuje pracę poświęconą twórczości Witolda Gombrowicza.