VI edycja Spotkań Teatralnych „Bliscy Nieznajomi” organizowanych przez Teatr Polski w Poznaniu oscylowała wokół idiomu Ojcowie. Przegląd spektakli pod dokładnie taką samą nazwą zrealizowano podczas VII edycji Festiwalu Dialogu Czterech Kultur w Łodzi w 2008 roku. Nietykalność figury ojca i tym razem wydostała się z nieświadomości. Okazuje się bowiem, że odległość, jaką pokonujemy w poznaniu tego (nie)znajomego, nosi znamiona tymczasowości.

Czy to znaczy, że czas nie goi ran, a pokonywany dystans jest jedynie demarkacyjny? Tegoroczna edycja „Bliskich Nieznajomych” pozostawiła widzów z tym pytaniem; choć na chwilę poczucie odosobnienia i poszukiwania własnej tożsamości scaliło się w harmonijne współistnienie.

Hans Schleif jest inscenizowanym wykładem opartym na prywatnej historii rodzinnej aktora z Deutsches Theater w Berlinie, Matthiasa Neukircha. Po wejściu do black boxu widzowie siadają za trójramienną ławą – ten jedyny element scenografii jednoznacznie nakłada na nich rolę słuchaczy. Neukirch za pomocą listów, zdjęć, nagrań telefonicznych prezentuje zebrany materiał na temat pracy swojego dziadka dla SS, a także próbuje odpowiedzieć na nurtujące pytania: w ilu procentach Schleif był czarnym charakterem, a w ilu archeologiem i pasjonatem wypraw do Olimpii? Forma wystąpienia aktora pod względem estetycznym nie jest wysublimowana. Aktor często porozumiewa się z reżyserem, Julianem Kleinem, który czuwa nad poprawnością chronologiczną opowiadanych wydarzeń. Przestrzeń teatru staje się poniekąd miejscem studium strachu przed dziedziczeniem nazistowskich cech. Neukirch przyznaje, że walczył z rodzajem negatywnego utożsamienia się z dziadkiem, który dla jego matki był po prostu ojcem. Poruszanie prywatnych tematów w teatrze być może staje się sposobem na potrzebę oczyszczenia społecznego także w tym przypadku. Jednakże ujawnienie zawartości prywatnego bagażu może okazać się stygmatyzujące. Po wizycie Neukircha w Polsce w prasie ukazał się nagłówek Wnuk SS-manna w Biskupinie. Dlatego warto przytoczyć refleksję Sebastiana Kirscha z „Theater der Zeit”: jednoznaczność dokumentów, pozostawienie siebie samego w szarej strefie na oczach innych zasługuje na podziw dla aktora.

Budowanie własnego obrazu jest pozornie autonomiczne również w Królowej ciast według Katarzyny Kalwat. Spektakl powstał na podstawie sztuki węgierskiej autorstwa Béli Pinteŕa. Wizerunek ojca ukazany został w dwu postaciach: Wujek Feri cierpiący na chorobę psychiczną ukazuje obraz ojca-nieobecnego (Maciej Mydlak); Stefan ojca-tyrana (Grzegorz Jurkiewicz). Obaj są braćmi, a ich karkołomne uczucie do dzieci wyrasta z przeszłości i wychowania w przemocy. Kalwat ponownie sięgnęła po dramat ukazujący trudne relacje rodzinne. Podobnie jak w Zażynkach, zrealizowanych w Teatrze Polskim w Poznaniu, reżyserka i w tej odsłonie zdecydowała się na mroczną scenografię i nagromadzenie agresywnych scen.

Nagrodę publiczności otrzymał Pan Tadeusz, czyli Ostatni Zajazd na Litwie w reżyserii Mikołaja Grabowskiego. Spektakl ten wpisał się w idom festiwalu dość metaforycznie, gdyż na pierwszy plan wcale nie wysuwa się postać księdza Robaka. Nietykalne dzieło ojca poetów i twórcy epopei narodowej zostało potraktowane przez reżysera nowatorsko, bo zdaje się, że pozostawione bez konkretnej interpretacji. Aktorzy w rytmie rapu wędrują po obrazach zaczerpniętych z dzieła wieszcza i wprowadzają widzów w stan istnej fanfaronady.

Męski autorytet stawiany pod znakiem zapytania zobrazowała prapremiera Piszczyka w reżyserii Piotra Ratajczaka. Napisania współczesnej wersji polskiego antybohatera podjęli się Jan Czapliński i Piotr Rowicki. Publiczność „Bliskich Nieznajomych” miała okazję zobaczyć niezwykły kunszt aktorski Łukasza Chrzuszcza, ale także – Tadeusza Łomnickiego. Jednym z wydarzeń współtowarzyszących była bowiem projekcja spektaklu Teatru Telewizji Ojciec Augusta Strindberga 1991 roku. Spektakl Jana Maciejowskiego, choć nadal ociekający mizoginizmem, ukazał mistrzowskie budowanie roli przez Łomnickiego. Przybliżenia kamery na ociekającą potem twarz zwiastowały kolejne stadia szaleństwa Rotmistrza. Pojmowanie ojcostwa, a także rodzicielstwa w ogóle, w projekcji dramatu Strindberga silnie nacechowane są determinizmem i przez to przedmiotowym traktowaniem dziecka. Laura (Teresa Budzisz-Krzyżanowska) ma niewątpliwą przewagą w tej walce, gdyż macierzyństwo jest niepodważalne.

Dyrektor artystyczny, Paweł Szkotak, poddając temat tegorocznych Spotkań Teatralnych, kierował się chęcią ukazania relacji między mężczyznami, a także mężczyzny w roli ojca. Jest to istotna inicjatywa, zważywszy, że cały czas niewiele miejsca poświęca się na „przegadanie” męskiej duszy. Kompatybilność spektakli wynikała z zogniskowania ich na figurze ojca, który pozostaje dla nas odległy. Próba oswojenia wynika z przeświadczenia, że niewyjaśniona przeszłość skłania do podejrzliwości.

Natalia Grygiel, Teatralia Poznań

Internetowy magazyn „Teatralia”, numer 64/2013

VI Spotkania Teatralne „Bliscy Nieznajomi”, 24-28 maja 2013, Teatr Polski w Poznaniu

Deutsches Theater Berlin

Hans Schleif

reżyseria: Julian Klein, Matthias Neukirch

obsada: Matthias Neukirch

premiera: 13 października 2011

 

Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie

Béla Pintér

Królowa ciast

reżyseria: Katarzyna Kalwat

scenografia: Dominika Skaza

muzyka: Marcin Rumiński

ruch sceniczny: Rafał Urbacki

obsada: Milena Gauer / Aleksandra Kolan, Wiesława Niemaszek-Szymańska, Ewa Pałuska, Jarosław Borodziuk, Władysław Jeżewski, Grzegorz Jurkiewicz, Marcin Kiszluk, Maciej Mydlak, Marcin Tyrlik

premiera: 6 października 2012

 

Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie

Adam Mickiewicz

Pan Tadeusz czyli Ostatni Zajazd na Litwie

reżyseria: Mikołaj Grabowski

scenografia: Jacek Ukleja

muzyka: Zygmunt Konieczny

reżyseria świateł: Michał Grabowski

kierownictwo muzyczne: Mieczysław Mejzak

korepetycje wokalne: Barbara Siklucka

asystent reżysera: Zbigniew S. Kaleta

asystent scenografa: Katarzyna Kowalczyk

obsada: Magda Grąziowska, Aldona Grochal, Monika Jakowczuk, Katarzyna Krzanowska, Paulina Puślednik, Zbigniew Wiktor Kaleta, Łukasz Byczek, Juliusz Chrząstowski, Roman Gancarczyk, Krzysztof Globisz, Grzegorz Grabowski, Tadeusz Huk, Marcin Kalisz, Zbigniew Kosowski, Jan Peszek, Andrzej Rozmus, Bogdan Słomiński, Jerzy Święch, Wojciech Trela, Krzysztof Wieszczek, Krzysztof Zawadzki

Premiera: 9 listopada 2011

 

Teatr Polski w Poznaniu

Piszczyk

reżyseria: Piotr Ratajczak

dramaturgia: Jan Czapliński

opracowanie muzyczne: Piotr Ratajczak

scenografia: Matylda Kotlińska

kostiumy: grupa Mixer

ruch sceniczny: Arkadiusz Buszko

reżyseria świateł: Piotr Bujnowski

prapremiera: 25 maja 2013

 

Teatr Telewizji

August Strindberg

Ojciec

reżyseria: Jan Maciejowski

scenografia: Barbara Zawada

muzyka: Zygmunt Konieczny

obsada: Tadeusz Łomnicki (Rotmistrz), Teresa Budzisz-Krzyżanowska (Laura), Ewa Gawryluk (Berta), Marek Bargiełowski (Doktor Ostermak), Jan Peszek (Pastor), Halina Drohocka (Margaret), Krzysztof Globisz (Nojd), Maciej Jackowski (Svard), Halina Dobrowolska (Głos), Halina Chmielarz (Kucharka).

premiera: 18 listopada 1991

na zdj. Królowa ciast fot. Arkadiusz Stankiewicz

Natalia Grygiel – rocznik 1987, teatrolożka. W Kole Naukowym Instytutu Wschodniego prowadziła sekcję Teatru i Literatury. W czerwcu 2012 roku zrealizowała autorski scenariusz Kolonia karna pod okiem Bartka Frąckowiaka. Interesuje się współczesną antropologią.